Мадагаскарда давлат тўнтариши: Франция фитнасими ёки нуфуз талашиш?

Мадагаскарда давлат тўнтариши: Франция фитнасими ёки нуфуз талашиш?

Хабар:

Мадагаскар армиясининг бош қўмондони полковник Майкл Рандрианирина сешанба куни Африкада жойлашган ушбу оролда ҳокимиятни армия қўлга олганини эълон қилди. Бу иш давлат президенти Андри Радзуэлина “ўз ваколатни суиистеъмол қилиш”да айбланиб, парламент уни лавозимидан четлатишга овоз берганидан кейин амалга оширилди. (Ал Жазира)

Шунингдек, Францияга қарши шиорлар ёзилган баннерлар Мадагаскар пойтахтида осиб қўйилгани ҳақида “Агенcе Франcе-Прессе мухбирлари хабар тарқатди. Шиорлар орасида: “Даф бўл Франция!” ва “Радзуэлина ва Макрон, иккалангиз ҳам йўқолинг!” шиорларни кўриш мумкин (Ал Жазира).

Изоҳ:

Африканинг шарқий қирғоғида жойлашган Мадагаскар дунёдаги тўртинчи энг катта оролдир. Унинг аҳолиси 26 миллиондан ошади, пойтахти Антананариву, француз мустамлакачилар уни “Тана” деб аташган.

XIX асрнинг охирида мустамлакачи Франция ва Англия давлатлари Мадагаскар ва унинг атрофидаги ороллар учун қаттиқ рақобатга киришди. Христиан миссионерлари, савдогарлар ва контрабандачилар орқали бу икки давлат Ҳинд океанидаги ушбу стратегик минтақада ўз ҳукмронлигини ўрнатишга интилди. Ниҳоят, 1896 йил 6 августда Франция Мадагаскарни расман ўзининг мустамлакаси деб эълон қилди.

Франция мустамлакачилиги ҳар жиҳатдан шафқатсиз ва қонхўр эди. Франция ҳеч бир давлатни қирғинсиз босиб олмаган. 1947 йилда француз қўшинлари Мадагаскар халқини қирғин қилиб, ўлкани қонга тўлдирди. Қолаверса, улар мамлакат бойликларини талон-тарож қилиб, халқнинг қашшоқлиги ва иқтисодий таназзулидан ўз манфаатлари йўлида фойдаланди. Натижада аҳоли Франциядан нафратланиб, унга қарши бош кўтара бошлади, бу эса Франциянинг мустамлакаларидан айрилишига олиб келди.

Халқаро кескинликлар ҳам Франциянинг заифлашишига ва унинг жаҳондаги мавқеининг қулашига туртки бўлди. Айниқса, Украина уруши ва ички сиёсий ва иқтисодий инқирозлардан кейин бу яна-да кучайди. Сўнгги йилларда Африка мамлакатлари – Мали, Буркина-Фасо ва Нигер Францияни ҳайдаб чиқарганига гувоҳ бўлдик. Демак, бугунги кунда Франция мустамлакачилик даврининг сўнги кунларини яшаб, халқаро заифлик ва ички инқироз натижасида чекинишга мажбур бўлмоқда.

Халқаро қарама-қаршилик масаласига келсак: Америка 2008 йилда Африка қитъасига “Africom” (Африка ҳарбий қўмондонлиги) орқали ҳарбий тарафдан кириб борди. Кейин эса “терроризмга қарши кураш” баҳонасида Францияга мустамлака бўлган давлатларда маҳаллий қўшинларни тайёрлаш ва қуроллантириш учун маблағ ажрата бошлади. “Africom” Африкага кирганидан бери бир қанча мамлакатларда Америка томонидан махсус тайёрланган ҳарбий кучлар давлат тўнтаришларини амалга оширди.

Воқеаларни чуқурроқ таҳлил қиладиган бўлсак, бу сафарги воқеа ҳақиқий тўнтариш эмас, балки ҳақиқий тўнтаришга айланишнинг олдини олишга уриниш эканлигини кўриш мумкин. Буни бир нечта белгилар тасдиқлаб турибди:

1. Айрим ОАВ хабарларига кўра, президент Радзуэлина Макроннинг розилиги билан Франция ҳарбий самолётида мамлакатни тарк этган. “Аш-Шарқ ал-Авсат” газетаси бундай деб ёзди: “Ҳарбий манбалардан бирининг Реутерс агентлигига айтишича, Радзуэлина якшанба куни француз ҳарбий самолётида мамлакатни тарк этган. Франция радиоси унинг Франция президенти Эммануел Макрон билан келишувга эришгани ҳақида хабар берди”. Бу эса унинг мамлакатни тарк этиши Франциянинг қарори эканлигини кўрсатади.
2. Уни лавозимидан четлаштириш ташаббуси мамлакатдаги Францияпараст сиёсий доирадан чиққан. Радзуэлинани лавозимидан четлаштириш тўғрисидаги парламентнинг мутлақ кўпчилик овоз билан қабул қилган қарори шундан далолат беради.
3. Франциянинг бу воқеага муносабати Малидаги воқеалар каби кучли бўлмади. Улар фақат “ташвиш” билдиришди, яъни бу сафар Франциянинг норозилиги жуда юмшоқ бўлди.

Хулоса қилиб айтганда, Франция аввалги мавқейини йўқотиб, халқаро майдондан чекинмоқда. Шу билан бирга, ички сиёсий инқирозлар, жамият ичидаги бўлинишлар, ташқи сиёсий ва иқтисодий инқирозлар кундан-кунга кучайиб бормоқда. Қолаверса, Европа ҳам Украина уруши чоғида ўзининг заифлиги ва самарасизлигини кўрсатди. Балки бир кун келиб Франция дунёга қилган ноҳақликларини татиб кўрар. Чунки у “эркинлик”, “Француз инқилоби” деган сохта шиорлар билан халқни алдаган ва дунёга фалокатлар ёғдирган золим мустамлакачи давлатлардан биридир.