Судан, «Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари» Фашир устидан ўз назоратини ўрнатганидан кейин
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Саволга жавоб
Судан, «Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари» Фашир устидан ўз назоратини ўрнатганидан кейин
Савол: «АҚШ президенти Доналд Трампнинг Яқин Шарқ бўйича катта маслаҳатчиси Массад Булоснинг тасдиқлашича, Судан армияси ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари – Бирлашган Араб Амирликлари, Қўшма Штатлар, Саудия Арабистони ва Мисрдан иборат квартет (тўртлик гуруҳи)нинг 12 сентябрда эълон қилинган режаси асосида уч ойлик сулҳга келишиб олди… (Sky News Arabiya, 3/11/2025)». Судандаги томонлар: режим ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари томонидан Америка режаси бўйича тузилган бу келишувлар, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари Судандаги Фашир шаҳрини эгаллаб олганидан кейин юзага келди… Америка режаси бўйича тузилган бу келишувлар ортида нима бор? Судан армиясига нима бўлдики, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари Дарфур вилоятининг марказий шаҳри Фаширни эгаллаб олишга муваффақ бўлди? Ваҳоланки у ғоятда йирик ва мустаҳкам ҳимояланган шаҳар бўлиб, армия уни узоқ вақтдан бери Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари ҳужумларидан қаттиқ мудофаа қилиб келаётган эди. Шундай экан, бу шаҳар қандай эгаллаб олинди? Унинг кўламлари ва хатарли оқибатлари нималардан иборат?
Жавоб: Бу саволларга аниқ жавоб бериш учун қуйидаги ишларни кўриб чиқамиз:
Биринчи: Ал-Жазира 28/10/2025да ўзининг веб-сайтида қуйидагиларни билдирди: «Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари якшанба куни эрталаб Фашир устидан ўз назоратини ўрнатганини эълон қилди. Бу бир йилдан кўпроқ давом этган қамалдан кейин содир бўлди. Бу эса ушбу кучлар ўз нуфузини Дарфурнинг беш вилоятининг ҳаммаси бўйлаб кенгайтирганини ва мамлакат шарқ ва ғарбга бўлинганини англатади. Шарқ Судан армияси назоратида бўлса, ғарб Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари назоратида бўлади». «Ал-Жазира» билдирган бу қисқача маълумотдан аниқ кўриниб турибдики, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари Фашир шаҳри устидан ўз назоратини ўрнатгани нафақат бир шаҳар устида кечган жангдаги улкан ғалаба, балки бутун бир регион устидан эътиборни тортадиган тарзда ўз назоратини ўрнатиш ҳамдир! Чунки Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари уни бир йилдан бери қамал қилиб келаётган эди, ваҳоланки улар шаҳарни мудофаа қилиб келаётган Судан армияси дивизияларига қарши туриб, ғалаба қозониш имконини берадиган сифатли қурол-аслаҳаларга эга эмас эди. Ана шу дивизиялар шаҳарни бир йил давомида муносиб тарзда мудофаа қилиб келаётган эди. Лекин Бурҳон ҳукумати шаҳарни тўсатдан Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари қўмондони сепаратчи исёнчи Ҳамадан Дақлу (Ҳамидатий)га топширди. Топшириш жараёни ҳеч бир яшириб ўтирилмай, очиқ-ошкора бўлди:
«Судан суверенитети кенгаши раиси Абдулфаттоҳ Бурҳон Судан халқи ва қуролли кучлари ғалаба қозонишини айтар экан, Фашир (Шимолий Дорфур вилоятининг пойтахти)даги қўмондонликнинг вазиятга берган баҳосига кўра, шаҳарни ташлаб чиқишга сабаб унинг режали тарзда вайрон қилиниши бўлганини таъкидлади. (Ал-Жазира.нет, 27/10/2025)». Шундан кейин сўзини беҳуда гап билан давом эттирди: «Бурҳон теленутқида қўшимча қилиб: «кучларимиз ғалаба қозонишга, вазиятни тўсатдан ўзгартиришга ва ерларни қайтариб олишга қодир» деди ва «Биз барча шаҳидларимиз учун қасос олишга қатъий қарор қилганмиз» деб қўшимча ҳам қилди».
(Судан армияси манбалари Ал-Жазирага айтишича, Судан армияси Фашир шаҳрида бир қисм бошқарув марказини «тактик сабаблар»га кўра бўшатган. (Ал-Жазира.нет, 27/10/2025).
Бу баёнотлар Абдул Фаттоҳ Бурҳон ва унинг ҳарбий манбаларидан келиб чиққан бўлиб, ишора қилмасдан, тўғридан-тўғри айтишича, армия Фашир шаҳрини бўшатиб, уни Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларига талон-торож қилиш учун қолдирган.
Иккинчи: Бурҳон ҳукумати ва унинг ҳарбий қўмондонлиги бир йил давомида ўзининг марказий назорат ҳудудларидан Фаширдаги қўшинларига ҳарбий ва логистик ёрдам тақдим қилишдан бош тортди. Бунинг натижасида, шаҳар ичидаги ўз имкониятлари билангина тез ёрдам ҳужумларини қайтариб, мудофаа қиладиган қамал ҳолатида қолди. Бурҳон ҳукумати қўшини қўмондонлиги Хартум, Уммудўрмон ва Баҳрийни Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларидан тозалаш билан мақтанарди, албатта, Фашир шаҳрида жойлашган катта бўлинмаларини қўллаб-қувватлай оларди ҳам, аммо бир йил давомида буни амалга оширмади, яъни режа ўша қисмларни қулашга қадар қолдириш эди.
Учинчи: Диққат билан қаралса, сепаратист, исёнчи Ҳамидатий кучларини топшириш жараёни Америкада суданлик томонлар ўртасида ўтказилаётган музокаралар билан бир вақтда отишмаларни тўхтатиш мақсадида бўлиб ўтганини кўрамиз: (Судан суверен кенгаши Вашинтонда Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари вакиллари билан бевосита ёки билвосита ҳар қандай музокара олиб борилганини рад қилгандан сўнг, дипломатик манбаларнинг хабар беришича, Судан ташқи ишлар вазири Муҳйиддин Салим расмий ташриф билан Қўшма Штатларга келган. Бу ташриф икки йилдан ортиқ вақтдан бери Суданда давом этаётган урушни тўхтатишга қаратилган саъй-ҳаракатларни муҳокама қилишга қаратилган. (Ал-Арабия, 24/10/2025).
Бу бир нарсани англатади: Америка Вашингтонда Суданлик икки малайи вакилларини, яъни малайи Бурҳон ва иккинчи малайи Ҳамидатий вакилларини йиққан. Судан суверен кенгашининг Вашингтонда Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари билан музокаралар ўтказилганини рад қилиши эса, бу унинг исботи вазифасини ўтайди. Американинг ўз малайларига берган буйруғини бажарилиши эса, Фаширда икки-уч кун ўтиб очиқ-ойдин амалга оширилган. Аввалги манбага кўра (манбалар Ал-Арабия/Ал-Ҳадас жума куни хабар берганидек, суданлик вазир Вашингтонда АҚШ маъмурияти расмийлари, жумладан, АҚШ президентининг Яқин Шарқ ва Африка бўйича катта маслаҳатчиси Массад Булос билан бир қатор учрашувлар ўтказади). Унинг қўшимча қилишича, Салим араб ҳамкасблари билан ҳам учрашувлар ўтказади. Ушбу ташриф Америка маъмуриятининг расмий таклифи билан, икки томон учун муҳим бўлган баъзи масалаларни муҳокама қилиш мақсадида амалга оширилади. Шунингдек, америкалик расмийлардан бири Ал-Арабийя/Ал-Ҳадатҳга маълум қилишича, Пулис Судан инқирози бўйича Тўртлик давлатларининг йиғилишларига раислик қилади.
Шунингдек, Американинг ўз малайлари делегациясини Вашингтонда йиғиши ҳам тасдиқлайди: [Дипломатик масъулнинг кеча, пайшанба куни маълум қилишича, Тўртлик давлатлари (АҚШ, Саудия Арабистони, БАА ва Миср) бугун Вашингтонда Судан армияси ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари вакиллари билан икки томонни уч ойлик инсонпарварлик сулҳига ундаш мақсадида учрашади. Мақсад — ўқ узишни тўхтатиш ва инсонпарварлик ёрдамининг киришига рухсат бериш учун биргаликда босим ўтказишдир», деди. Ал-Арабийя, 24/10/2025].
Демак, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларининг Фаширни босиб олиши ва суданлик кучларнинг уни тарк этиши Вашингтондаги йиғилиш билан бир вақтда содир бўлиши шуни англатадики, стратегик шаҳарни Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларига топшириш қарори Вашингтонда қабул қилинган ва суданлик томонлар зудлик билан, яъни икки кундан сўнг, ўша ерда амалга оширишга киришган, натижа эса учинчи кунда рўй берган.
Тўртинчи: Ушбу Вашингтонда ўтказилган йиғилиш, Америка ўзининг минтақадаги малайлари ва тарафдорларини тўртлик (Саудия Арабистони, БАА ва Миср) деб аталадиган гуруҳга йиғиб, Суданда ўт очишни тўхтатиш истагини амалга оширишга киришганидаги иккинчи қадамдир. Ал-Арабия телеканали 12/09/2025 санасида ушбу йиғилиш ҳақида тарқатилган баёнотдан иқтибос келтирди:
(Қўшма баёнот матнида шундай дейилади: «АҚШнинг таклифи билан АҚШ, Миср, Саудия Арабистони ва Бирлашган Араб Амирликлари ташқи ишлар вазирлари Судандаги низолар бўйича чуқур маслаҳатлар ўтказди, бу эса дунёдаги энг оғир инсоний инқирозга сабаб бўлганини, минтақавий тинчлик ва хавфсизликка жиддий хавфлар туғдираётганини эслатиб ўтди. Вазирлар Судандаги низони тугатиш учун умумий принципларга содиқликларини тасдиқлади). Баёнотнинг тўртинчи бандида шундай дейилган: «Судандаги бошқарув келажагини Судан халқи белгилайди, бу умумий ва шаффоф ўтиш жараёни орқали амалга оширилади, у ҳеч қандай жанговар томоннинг назоратига бўйсунмайди». Шунингдек, унинг бир бандида шундай дейилган: «Судан Қуролли Кучлари ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларининг фаол иштирокида низо бўйича музокаралар орқали ҳал қилишни қўллаб-қувватлаш учун барча саъй-ҳаракатлар амалга оширилади».
Бир томондан, бу тўртлик АҚШ танлаган формула бўлиб, Судан бўйича унинг ечими ҳатто минтақавий тусга эга бўлиши учун, минтақадаги асосий давлатларнинг розилиги керак бўлади, бу давлатлар эса Вашингтон истаги билангина ҳаракат қилади, Америка ундамаса ҳеч қандай қадам ташламайди. Бошқа томондан, баёнот матнида Судандаги можаро томонларини тенг ҳуқуқлилик асосида тан олиш ва уларни фаол иштирок етишга чақириш назарда тутилган, яъни баёнотда Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари сепаратист ва исёнчи кучлар сифатида кўрсатилмаган, хусусан улар Судан ҳудудини парчалаш учун ажралиб чиқишга интилиш ҳукуматини тузганлигини сабаб қилиб келтириб, уларни исённи тўхтатишга ҳам чақирмаган.
Бешинчи: Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларининг стратегик аҳамиятга эга бўлган Фашир шаҳрини назоратга олиши, Дарфур вилоятини тўлиқ назоратга олишини англатади, чунки унинг катта қисмини ташкил қилувчи бешта вилояти аввалда ҳам унинг назоратида бўлган. Шунинг учун уч ойлик сулҳга розилик бериш, ҳатто буни талаб қилиш, америкаликларнинг Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари назоратини тан олишини ва Дарфур вилоятининг энг муҳим шаҳри Фаширда қонуний мавжудлигини англатади. Чунки Америка режалари Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларига Дарфурнинг бутун ҳудудини эгаллашга имкон бергандан кейин, унинг томонидан таклиф қилинган ва «Тўртлик» либосига бурканган бу сулҳнинг орқасидан Судандаги низоли томонлар ўртасида олиб бориладиган музокараларга яна бошқа қадамлар қўшилади. Негаки, Америка малайи Ҳамадон Дақлу (Ҳамидатий) 2025-йил феврал ойининг охирида Найроби, Кениянинг пойтахтида ўзи раҳбарлигида мустақил ҳукумат тузган ва бу ҳукумат Жанубий Дарфур вилоятининг маркази Няладан фаолият юритар эди. Энди Ҳамидатий сепаратив ҳукуматининг Фашир шаҳрига кўчиши учун йўл тўлиқ тайёрлаб қўйилгани аниқ бўлди.
Олтинчи: Америка позициясига келсак, у очиқ-ойдин бўлди ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларининг Фаширни назорат қилаётганига ҳатто норозилик ҳам билдирмади, балки Судан учун Америка режасининг кейинги қадамини, яъни ўқ узишни тўхтатишни талаб қилди, яъни Судан армиясининг Фаширни қайтариб олишига тўсқинлик қилди ва Ҳамидатий назоратини ҳар қандай тўқнашувлар бузолмайдиган нормал ҳолга келтирди:
[АҚШ президенти Дональд Трампнинг Африка ишлари бўйича маслаҳатчиси Массад Булос Судандаги уришаётган тарафларни инсонпарварлик сулҳ қарорини муҳокама қилишга ва уни дарҳол қабул қилишга чақирди. У шунингдек, 3 ой давомида инсонпарварлик сулҳи ҳақида ҳужжат тақдим қилганини ва бу Судандаги уришаётган томонлар томонидан қабул қилинганини қўшимча қилди. Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларини инсонпарварлик сулҳи сари қадам ташлашга ва жангни тўхтатишга чақирди. Булос кеча берган баёнотида, дунё Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларининг ҳаракатларини ва Фашир шаҳридаги вазиятни чуқур хавотир билан кузатаётганини айтиб, фуқаролар ҳимоя қилинишини талаб қилган. Ал-Жазира.нет, 27/10/2025].
Кейин яна бир марта, Sky News 3/11/2025 санасида берган хабарига кўра. [Америка президенти Доналд Трампнинг Яқин Шарқ бўйича катта маслаҳатчиси Массад Булос Бирлашган Араб Амирликлари, АҚШ, Саудия Арабистони ва Мисрни ўз ичига олган Тўртлик режаси асосида, Суданнинг қуролли кучлари ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари ўртасида ўтган сентябр ойининг ўн иккинчисида эълон қилинган уч ойлик ўт очиш тўғрисида келишувга эришилди, деб тасдиқлаган. Булос, душанба куни Қоҳирада берган баёнотида, якуний сулҳ имзоланишидан олдин техник ва логистик муҳокамалар олиб борилаётганини айтиб, томонларнинг вакиллари музокара тафсилотларини муҳокама қилиш учун анча вақтдан бери Вашингтонда эканига ишора қилган… У, сулҳ қарори инқирозга чек қўйиш учун ҳақиқий имкониятдир, дея таъкидлаб, армия ва Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари АҚШ томонидан «тўртлик»нинг кўмагида тақдим этилган, тинчликка эришишга қаратилган ҳужжатни муҳокама қилишмоқда, деб қўшимча қилди. Унинг сўзларига кўра, Судандаги можаро минтақа ва бутун дунё, айниқса Қизил денгиз хавфсизлиги учун таҳдид солмоқда. (Sky News Арабия, 03/11/2025].
Еттинчи: Америка президенти Трамп ўзини тинчликпарвар ва урушларга барҳам берувчи деб мақтанаётган бир пайтда, Америка, ҳеч шубҳасиз, Суданини бўлиб ташлаш ва худди жанубини аввалроқ ажратиб олгандек, Дарфур вилоятини ундан ажратишга қаратилган режаси бўйича ҳаракат қилмоқда. Биз бундан қайта-қайта огоҳлантириб келганмиз. Зеро, 2025 йил 21 май куни (Дрон ҳужумлари ва Судандаги уруш ривожланиши) сарлавҳали саволга жавоб нашрида шундай деган эдик:
[(Шу нарсаларнинг барчасидан кўриниб турибдики, Судан шарқидаги йирик ҳужумлар, айниқса Порт-Судан шаҳрининг стратегик объектларига қилинган ҳужумлар, Дарфурда бўлаётган уруш билан боғлиқ. Улар армияни Фаширга ҳужум қилишдан четлатиб, Порт-Суданни ҳимоя қилиш учун шарққа ўтишга мажбур қилиш учун қилинмоқда). Яна шуни илова қилдикки: (Тўртинчидан: аламли томони шундаки, кофир мустамлакачи Америкаининг Суданда одамларнинг ҳаётига зомин бўладиган жанг олиб бориши ва ўз малайларини бу ишни яширмасдан, ошкора бажаришга жалб қила олишидир… Чунки Бурҳон ва Ҳамидатий, фақат Америка манфаатларига хизмат қилиш учун Судан халқининг қонлари эвазига бир-бири билан жанг қилмоқда. Америка эса илгари Суданни жанубдан ажратганидек, Суданни яна бўлиб ташламоқчи. Ҳозирда эса у Дарфурни Суданнинг қолган жойидан ҳам ажратиш учун бор кучини сарфламоқда. Шунинг учун, армия бор эътиборини Суданнинг бошқа ҳудудларига қаратаётган бўлса, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари эса Дарфурга қаратмоқда. Агар армия ичидаги содиқлар Дарфурни қайта назоратга олиш учун ҳаракат қилсалар, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари армияни чалғитиш учун жангни Суданнинг бошқа ҳудудларига кўчиради. Натижада қўшин Дарфурни тарк этиб, Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари дронлар билан ҳужум қилаётган Шарқий Судан томон чекинади… Бу эса Тезкор қўллаб-қувватлаш кучларига Дарфурни тўлиқ назорат қилиш имконини беради!
Бундан аввалроқ, 06/02/2025-йилда (Суданда ҳарбий ҳаракатларнинг кучайиши) сарлавҳали савол-жавобда биз Судандаги малай сиёсий ва ҳарбий раҳбарият Трамп маъмуриятидан кўрсатма олиб, қўшинни Марказий минтақадан Дарфурга тез ёрдам кўрсатиш учун йўлак очишга йўналтираётгани ҳақида огоҳлантириб, шундай деган эдик: [Олтинчидан: Шунга кўра, Суданда жанг майдонидаги ўзгаришлар катта эҳтимол билан Трампнинг бошқаруви билан амалга оширилмоқда ва улар қуйидагиларга қаратилган:
– Америка режалари бўйича мамлакатни Америка малайлари ўртасида бўлиб ташлаш учун шошилинч ҳаракатлар, Дарфур минтақаси Тезкор қўллаб-қувватлаш кучлари назоратида ва Ҳамидатий ҳукмронлиги остида, Судан маркази билан шарқини эса Бурҳон бошчилигидаги армия назорат қилади. Суданда икки тузилма пайдо бўлади ва бу Дарфурдаги Ҳамидатийнинг назорати билан жорий қилинади… Биз бу режа ҳақида аввал ҳам, 19/12/2023 санасидаги саволга жавоб нашрида ўша пайтда айтган эдикки, (Америка бўлиб ташлаш учун шароитларни тайёрламоқда… Америка манфаатлари шуни талаб қилганда… ҳатто агар Америка манфаатлари Жанубий Судандан кейин яна бир бўлиб ташлашни тақозо қилса, буни у Дарфурда амалга оширади… ва бу ажралиш учун вақт ҳали келмаган кўринади… балки ҳозирда шароитларни тайёрлаш жараёни давом этаётгандир…). Биз буни илгари айтганмиз. Американи манфаатлари Жанубий Суданда қилгани каби Дарфурни ажратиш учун тезлашиб кетганга ўхшайди… Агар Трамп буни амалга оширса, бу жуда хавфли бўлади… Уммат унга қарши туриши ва Жанубий Суданни ажратишда жим турганидек жим турмаслиги керак!].
Саккизинчи: «Ҳизб ут-Таҳрир» нафақат шу йилнинг бошидан, балки 2023 йилдан бери, яъни Америка 2023 йилда ўзининг икки малайи ўртасида уруш оловини аланга олдирганидан бери, Америка режаси Суданнинг бўлинишига олиб келишидан огоҳлантириб келади. Мана, бўлиниш қадамлари кўз олдингизда бир-бирига уланмоқда. Американинг икки малайи ўртасидаги бу қатлиом кўплаб суданликларни ўз домига тортмоқда. Бу қирғин Америка мақсадларини амалга ишириш ва унинг Судандаги нуфузини сақлаб қолиш учун бўлмоқда. Бугун Американинг Суданни бўлиб ташлаш ва Дарфурни Судандан ажратиб олиш режаси амалга ошишига яқин қолмоқда. Бу сизнинг кўз ўнгингизда рўй бермоқда! Армия қўмондонлигида бирон оқил, кучли киши йўқми?! Бирон соат бўлсин ўзи билан кенгашиб, холис Роббиси ризолиги учун ҳаракат қилишга қарор қиладиган, Америка режасини барбод қилиш учун зарур бўлган ишларни қилиб, унинг малайларини йўқ қиладиган ана шундай киши йўқми?! Судан аҳлидан ўн минглаб одамларни қатлиом қилиб, миллионлабларини қочоқликка гирифтор қилган, фақат Вашингтон талабидаги режани амалга ошириш учунгина ушбу жиноятларни амалга ошираётган Америка малайларини йўқ қиладиган киши йўқми? Армия қўмондонлигида Судан қудратини бир мухлис қўлга топшириб, Ҳизб ут-Таҳрирга ёрдам берадиган оқил, кучли киши йўқми?! Узоқ вақтдан бери ҳайқириб, огоҳлантириб, Ислом ҳукмини ўрнатишга чақириб келаётган Ҳизб ут-Таҳрирга ёрдам берадиган ўшандай киши йўқми? Зеро, ўшанда Ислом давлати Пайғамбарлик минҳожи асосидаги иккинчи рошид Халифалик сифатида Судандан бошланган бўларди! Бундай оқил, кучли ҳарбий қандай ҳам буюк киши бўладики, у Аллоҳ таолога – Аллоҳ уни Ўз улуғ Пайғамбари ﷺнинг, бошимиздан кечираётган мана бу зўравон подшоҳликдан кейин яна рошид Халифалик бўлиши ҳақидаги башоратини рўёбга чиқариш учун танлаб олиб, ишга солган ҳолда йўлиқади.
«ثُمَّ تَكُونُ مُلْكًا جَبْرِيَّةً، فَتَكُونُ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ تَكُونَ، ثُمَّ يَرْفَعُهَا إِذَا شَاءَ أَنْ يَرْفَعَهَا. ثُمَّ تَكُونُ خِلاَفَةً عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ. ثُمَّ سَكَتَ»
«Сўнг золим–зўравон подшоҳлик бўлади ва у Аллоҳ хоҳлаганча давом этади. Сўнг Аллоҳ Ўзи хоҳлаганда уни кўтаради. Сўнг пайғамбарлик минҳожи асосидаги Халифалик бўлади. Кейин Пайғамбар A сукутга чўмдилар». Бу ҳадисни имом Аҳмад чиқарди.
12 жумодул-аввал 1447ҳ
3 Ноябр 2025м
