Британиянинг Қирғизистонга қўйган санкциялари қанчалик хавфли?
Британиянинг Қирғизистонга қўйган санкциялари қанчалик хавфли?
Британия Россияга қарши санкциялар рўйхатини янгилаб, унга Ўзбекистондан тўртта ва Қирғизистондан битта компанияни қўшиб қўйди. Ушбу бизнес субъектлари Россия Федерацияси билан иқтисодий ҳамкорлик қилишда гумон қилинмоқда. Шу муносабат билан, 18 декабрдан эътиборан Лондон уларга активларини музлатишдан ташқари, қўшимча молиявий чекловларни жорий қилди. Бу ҳақида Британия Ғазначилигининг ҳужжатларида айтиб ўтилди.
Лондоннинг позицияси
Буюк Британиянинг Россияга қарши санкциялар рўйхатига Ўзбекистон ва Қирғизистон компанияларини қўшиш қарори сенсацион янгилик эмас. Лондон Украинадаги уруш туфайли Россияга қўйилган чекловларни четлаб ўтиш каналларини ёпишга ҳаракат қилиб, санкциялар географиясини кенгайтириб бораётганига бир неча йил бўлди. Бироқ, Марказий Осиё учун бу қарор миқёси жиҳатидан эмас, балки мазмун-моҳияти жиҳатидан хавфлидир.
Британия Ғазначилигининг янгиланган рўйхатига Ўзбекистоннинг тўртта компанияси ва Қирғизистоннинг битта компанияси, яъни Бишкекда рўйхатдан ўтган “Кифико” МЧЖ киради. Лондонга кўра, бу компания Россия ҳукумати учун стратегик аҳамиятга эга бўлган молия сектори ва илгари санкцияга тушган “А7” компанияси билан боғлиқ. Расмий равишда, санкциялар маълум бир томонга қаратилган бўлса-да, бироқ уларнинг сиёсий таъсири саноқли шахслардан ўтади.
Ўзбекистон: ҳимоя учун масофа сақлаш
Бу воқеа Ўзбекистон учун хуш келмаса-да, унга жиддий таҳдид туғдирмайди. Тошкент узоқ вақтдан бери эҳтиёткорлик сиёсатини олиб бормоқда: у ЕОИИ ва КХШТ ташкилотларига аъзо эмас. Шунингдек Ўзбекистон ўзи билан Россия, Ғарб ва Хитой ўртасидаги мувозанатни сақлашга интилади ва кенг кўламли иттифоқ мажбуриятларидан узоқ туради. Шунинг учун, айрим компанияларга қарши санкциялар бадалига шубҳа билан қараб, инвестицион хавфларни келтириб чиқаради. Бироқ, умумий равишда давлатнинг барқарорлигига таҳдид солмайди.
Шу тарафдан олганда, Ўзбекистон расмий норозиликларга дуч келмасдан, Россия билан нозик иқтисодий алоқаларни аста-секин узиш учун қўшимча баҳонага эга бўлмоқда.
Қирғизистон: санкцияларнинг тизимга зарбаси
Қирғизистон учун вазият бошқача. Ҳатто битта компанияга нисбатан қўлланиладиган санкциялар ҳам хавфли сигнал сифатида қабул қилинади. Чунки мамлакат иқтисодиёти структуравий жиҳатдан Россияга қарамдир. Меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмалари, молиявий каналлар, савдо ва транзит – буларнинг барчаси ташқи назоратнинг кучайтирилиши қаршисида Бишкекни заиф қилиб қўяди.
Бундай шароитда санкциялар шунчаки ташқи сиёсий омил эмас, балки ички барқарорлик учун катта таҳдидга айланади. Назоратнинг кучайиши, банкларнинг эҳтиёткорлиги ва санкцияларнинг такрорланиши – буларнинг барчаси Қирғизистоннинг аллақачон чекланган иқтисодий майдонини торайтирмоқда.
Ғарб ва Кремл ўртасида
Британиянинг қарори сезиларли ўзгаришдан дарак бермоқда. Ғарб, учинчи давлатларнинг расмий бетарафлигига қарамай, Россия иқтисодиётини қўллаб-қувватлашдаги ролини энди эътиборсиз қолдирмаслигини очиқ айтмоқда. Бу эса Бишкекнинг «биз урушга кирмас эдик» деган эски мантиғи энди иш бермаётганини англатади.
Айни пайтда, Қирғизистоннинг маневр қилиш имкониятлари жуда чекланган. Қирғизистонда Москвага босим ўтказадиган ёки санкциялар устида савдолашиш воситаси сифатида фойдаланадиган ресурслар йўқ. Чунки мамлакат жуда заиф. Аксинча, Кремлдан узоқлашишга қаратилган ҳар қандай уриниш иқтисодий ва сиёсий жиҳатдан норасмий сезиларли оқибатларга олиб келади.
Ҳокимият, фойда ва қарамлик
Қирғизистон учун санкциялар масаласи фақат ташқи сиёсат билан чекланмайди, балки у ички сиёсатга ҳам бевосита боғлиқдир. Элитанинг бир қисмининг иқтисодий ва сиёсий манфаатлари Россия структуралари билан чамбарчас боғлиқ. Бу алоқалар нафақат даромадни, балки ҳукуматнинг хавфсизлигини ҳам таъминлайди.
Бу алоқаларни рад этиш шахсий ва аниқ хатарларни келтириб чиқаради. Шунинг учун, Россиядан узоқлашиш ва шаффофликни ошириш йўлидаги ҳар бир қадам Бишкек учун қийин бўлади ва ҳар доим мувозанатни излашга тўғри келади. Айниқса бу келгуси йилги сайловлар олдидан жуда муҳимдир. Чунки бу сайловларни қўллаб-қувватловчилар ҳали ҳам Кремлда турибди.
Хулоса
Британиянинг Қирғизистон компанияларига қўйган санкциялари Ғарб билан муносабатларнинг узилишига ёки Россия билан автоматик тўқнашувга олиб келмайди. Бироқ, булар бетарафлик учун майдоннинг торайиб бораётганини аниқ кўрсатиб турибди. Қирғизистон келажакда санкцияларнинг кучайиб бораётган босими ва Кремл кўмагида ўз ҳукумати ва манфаатларини сақлаб қолиш ўртасида қийин ва оғир танловга дуч келади. Бу йўл оғир қарорларни талаб қилади. Шунинг учун, Бишкек стратегик қарорини қанчалик узоқ кечиктирса, бу қарорнинг баҳоси шунчалик ортиб бораверади.
Абду Шукур
